Τί είναι το “ESG” ;

Ο όρος «ESG» αναφέρεται σε ζητήματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και εταιρικής διακυβέρνησης που μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα μιας εταιρείας να παράγει αξία. Ουσιαστικά πρόκειται για ακρωνύμιο που συνοψίζει τους τρεις παράγοντες-κριτήρια βιωσιμότητας, Environment (Περιβάλλον) – Social (Κοινωνία) – Governance (Εταιρική Διακυβέρνηση).

Το κριτήριο του Περιβάλλοντος (E) καλύπτει ζητήματα προστασίας περιβάλλοντος, αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, απανθρακοποίησης, μόλυνσης αέρα/νερού, ενεργειακής αποδοτικότητας, διαχείρισης αποβλήτων, διατήρησης της βιοποικιλότητας, νερού και ενεργειακής απόδοσης, αποψίλωσης δασών, εξοικονόμησης και ανακύκλωσης πόρων.

Το κριτήριο της Κοινωνίας (S) καλύπτει ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ίσων ευκαιριών, συνθηκών εργασίας, ποικιλομορφίας των εργαζομένων, υγείας και ασφάλειας, παιδικής εργασίας και δουλείας, σχέσης με τις τοπικές κοινότητες και  φιλανθρωπίας.

Το κριτήριο της Εταιρικής Διακυβέρνησης (G) καλύπτει ζητήματα επιχειρηματικής ηθικής και διαφάνειας, αμοιβών στελεχών, ποικιλομορφίας και δομής, διαφθοράς, άσκησης πολιτικής πίεσης και δωρεών, φορολογικής στρατηγικής, συμμόρφωσης και δικαιωμάτων των μετόχων.

Παρ’όλο που τα κριτήρια αυτά συχνά χαρακτηρίζονται ως «μη χρηματοοικονομικοί δείκτες» επηρεάζουν και συνδέονται με τις επιδόσεις μιας εταιρείας και ο τρόπος διαχείρισης τους ενδέχεται να έχει χρηματοοικονομικές συνέπειες. Η δημοσιοποίηση πληροφοριών των εταιρειών που σχετίζονται με τους παράγοντες ESG δίνει τη δυνατότητα σε επενδυτές, οργανώσεις, καταναλωτές, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και εν γένει ενδιαφερόμενα μέρη να αξιολογούν τις επιδόσεις βιωσιμότητας τους.

Κανονιστικό πλαίσιο

Η μετάβαση προς μια πιο πράσινη και βιώσιμη οικονομία έχει ήδη καταστεί προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε συνέχεια της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας» που έχει ως στόχο να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα στις χώρες της ΕΕ έως το 2050, σε ευρωπαϊκό επίπεδο γίνονται νομοθετικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας και της αειφόρου ανάπτυξης, ενσωματώνοντας τα κριτήρια αυτά στο πλαίσιο χρηματοοικονομικής πολιτικής της ΕΕ. Έχουν εκδοθεί μια σειρά από κανονιστικά κείμενα τα οποία ήδη έχουν τεθεί σε εφαρμογή και ενσωματωθεί στις εθνικές έννομες τάξεις και κάποια των οποίων η ενσωμάτωση αναμένεται στο μέλλον.

Περαιτέρω, ιδιαίτερης μνείας χρήζουν και οι πλείστες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη δημοσιοποίηση πληροφοριών αλλά και πρότυπα που έχουν διαμορφωθεί σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες εταιρικής βιωσιμότητας είναι το Οικουμενικό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών (UNGC), στο οποίο συμμετέχει σημαντικός αριθμός εταιρειών, καθώς και τα πρότυπα δημοσιοποίησης που καταρτίζονται από το Global Reporting Initiative (GRI Standards) τα οποία θεωρούνται από τα πιο αξιόπιστα, καθώς αναπτύχθηκαν από ποικίλα ενδιαφερόμενα μέρη.

Οδηγία για τη δημοσίευση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών (NFRD)

Η Οδηγία (ΕΕ) 2014/95 για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών (NFRD) καθορίζει τις απαιτήσεις για την κοινοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών και πληροφοριών για την πολυμορφία από ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις και ομίλους. Η παρούσα Οδηγία, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 5/12/2014,  αφορά μεγάλες εταιρείες δημοσίου συμφέροντος, οι οποίες υπερβαίνουν τους 500 εργαζομένους κατά μέσο όρο στη διάρκεια ενός οικονομικού έτους και ενσωματώθηκε στην εθνική έννομη τάξη με το νόμο 4548/2018 περί δημοσιοποίησης μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών και την εγκύκλιο υπ’ αριθ. 62784/06-06-2017 του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης. Οι μεγάλες εταιρείες υποχρεούνται να δημοσιοποιούν συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης των περιβαλλοντικών και κοινωνικών προκλήσεων. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση διαχείρισης μη χρηματοοικονομικής κατάστασης περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη, τις επιδόσεις, τη θέση και το αντίκτυπο της εταιρείας σε σχέση με περιβαλλοντικά, κοινωνικά και εργασιακά θέματα, το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την καταπολέμηση της διαφθοράς και θέματα σχετικά με τη δωροδοκία. Σημειώνεται ότι η εν λόγω οδηγία αντικαταστάθηκε από την Οδηγία CSRD, η οποία επεκτείνει κατά πολύ το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας NFRD, ως κατωτέρω αναλύεται.

Οδηγία για τη δημοσιοποίηση πληροφοριών για την εταιρική  βιωσιμότητα (CSRD)

Η Οδηγία (ΕΕ) 2022/2464 για τη δημοσιοποίηση πληροφοριών για την εταιρική βιωσιμότητα (CSRD) προτάθηκε ως τροποποίηση των υφιστάμενων απαιτήσεων δημοσιοποίησης πληροφοριών της NFRD και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2023. Η πρόταση επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής σε όλες τις μεγάλες εταιρείες και όλες τις εταιρείες που είναι εισηγμένες σε οργανωμένες αγορές (εκτός από τις εισηγμένες πολύ μικρές επιχειρήσεις), και σε ασφαλιστικές εταιρείες και πιστωτικά ιδρύματα ανεξαρτήτως νομικής μορφής. Η νέα Οδηγία ενισχύει τους υφιστάμενους κανόνες για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών, θεσπίζει λεπτομερέστερες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων, καθώς και την απαίτηση δημοσιοποίησης πληροφοριών για περισσότερα θέματα βιωσιμότητας σύμφωνα με τα υποχρεωτικά πρότυπα της ΕΕ. Τέλος, ενισχύει τους κανόνες σχετικά με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές πληροφορίες που πρέπει να αναφέρουν οι εταιρείες.

Η συμμόρφωση με τους κανόνες της Οδηγίας ξεκινά από το οικονομικό έτος 2024 και σταδιακά επεκτείνεται ανάλογα με το μέγεθος της εταιρείας και στις λοιπές έως και το 2026 ή μεταγενέστερα. Πιο συγκεκριμένα:

  • Από το οικονομικό έτος 2024, οι μεγάλες οντότητες δημοσίου συμφέροντος που υπάγονται ήδη στην Οδηγία για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών (NFRD), ήτοι μεγάλες εταιρείες δημοσίου συμφέροντος, οι οποίες υπερβαίνουν τους 500 εργαζομένους κατά μέσο όρο στη διάρκεια ενός οικονομικού έτους υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις από το έτος 2025.
  • Από το οικονομικό έτος 2025, οι μεγάλες οντότητες που δεν υπάγονται ήδη στην Οδηγία για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών (NFRD) και πληρούν δύο από τα τρία κριτήρια, ήτοι επιχειρήσεις με μέσο όρο απασχολούμενων 250 άτομα, ή/και σύνολο ισολογισμού 20.000.000 ευρώ ή/και καθαρό κύκλο εργασιών 40.000.000 ευρώ, υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις από το έτος 2026.
  • Από το οικονομικό έτος 2026, οι εισηγμένες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες είναι οντότητες δημοσίου συμφέροντος, τα μικρά και μη πολύπλοκα πιστωτικά ιδρύματα και οι εξαρτημένες ασφαλιστικές επιχειρήσεις, υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις από το έτος 2027. Για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις δύναται να δοθεί μια μεταβατική περίοδος δύο ετών (μέχρι το 2028) και να εξαιρεθούν από τις απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων βιωσιμότητας.

Τα κράτη-μέλη έχουν προθεσμία μεταφοράς των διατάξεων της παρούσας οδηγίας στην εθνική τους έννομη τάξη μέχρι τις 6 Ιουλίου 2024.

Κανονισμός περί γνωστοποιήσεων βιωσιμότητας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (SFDR)

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2019/2088 σχετικά με τις γνωστοποιήσεις που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα στον τομέα χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (SFDR), τέθηκε σε ισχύ κατά το μεγαλύτερο μέρος του στις 10 Μαρτίου 2021. Ο εν λόγω Κανονισμός θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για τους συμμετέχοντες στη χρηματοπιστωτική αγορά, επενδυτές και χρηματοοικονομικούς συμβούλους, για την παροχή γνωστοποιήσεων σχετικών με τη βιωσιμότητα στο ενημερωτικό υλικό ενός χρηματοοικονομικού προϊόντος. Πιο συγκεκριμένα, οι πληροφορίες που απαιτείται να γνωστοποιηθούν στους τελικούς επενδυτές σχετίζονται με τη διαφάνεια όσον αφορά την ενσωμάτωση των κινδύνων βιωσιμότητας από τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές και για χρηματοπιστωτικά προϊόντα που επιδιώκουν το στόχο των βιώσιμων επενδύσεων.

Ο κανονισμός, όπως είναι γνωστό, είναι δεσμευτικός και ισχύει άμεσα σε όλα τα κράτη-μέλη.

Κανονισμός σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων (EU Taxonomy)

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 Ταξινόμησης (EU Taxonomy) σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων, τέθηκε σε ισχύ στις 12 Ιουλίου 2020. Θεσπίζει τα κριτήρια προκειμένου να προσδιοριστεί ο βαθμός στον οποίο μια επένδυση είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη. Εφαρμόζεται στα μέτρα που θεσπίζουν τα κράτη-μέλη για να επιβάλλουν απαιτήσεις στους συμμετέχοντες στις χρηματοοικονομικές αγορές ή στους εκδότες αναφορικά με χρηματοοικονομικά προϊόντα ή εταιρικά ομόλογα τα οποία διατίθενται ως περιβαλλοντικά βιώσιμα. Περαιτέρω εφαρμόζεται στους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές οι οποίοι διαθέτουν χρηματοπιστωτικά προϊόντα και σε επιχειρήσεις που υπόκεινται στην υποχρέωση δημοσίευσης μη χρηματοοικονομικής κατάστασης.

Σύμφωνα με το άρθρο 8  του Κανονισμού, κάθε επιχείρηση που υπόκειται σε υποχρέωση δημοσίευσης μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών, περιλαμβάνει στη μη χρηματοοικονομική κατάσταση της ή στην ενοποιημένη μη χρηματοοικονομική κατάσταση της, πληροφορίες για τον τρόπο και τον βαθμό στον οποίο οι δραστηριότητες της επιχείρησης συνδέονται με οικονομικές δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται ως περιβαλλοντικά βιώσιμες.

Ο κανονισμός είναι δεσμευτικός και ισχύει άμεσα σε όλα τα κράτη-μέλη.

Ελληνικός Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης (ΕΚΕΔ)

Ο νέος Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης καταρτίστηκε δυνάμει του άρθρου 17 του Ν. 4706/2020 και εφαρμόζεται σε  εταιρείες με αξίες εισηγμένες σε χρηματιστηριακή αγορά. Βασίζεται στην αρχή της «συμμόρφωσης ή εξήγησης», γεγονός που σημαίνει ότι δεν επιβάλλει υποχρεώσεις, αλλά δίνει τη δυνατότητα επιλογής του εφαρμοστέου κώδικα από την κάθε εταιρεία αυτοτελώς, ώστε η επιλογή να γίνει βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της. Ο κώδικας αποτελεί ένα πρότυπο ορθών πρακτικών συμμόρφωσης της κάθε εταιρείας που τον υιοθετεί, ενώ σε περίπτωση που δεν συμμορφώνεται με ορισμένες ρυθμίσεις του γεννάται υποχρέωση αιτιολόγησης αυτής της απόκλισης.

Ο νόμος 4607/2020 θέτει την υποχρέωση υιοθέτησης και εφαρμογής κώδικα εταιρικής διακυβέρνησης, με την προϋπόθεση αυτός να έχει καταρτιστεί από φορέα εγνωσμένου κύρους. Περαιτέρω, θεσπίζει μια γενική εξουσιοδότηση προς την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς προκειμένου να καθορίσει κάθε ειδικότερο θέμα σχετικά με την εφαρμογή του Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης.

Οι εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες υιοθετούν κώδικα εταιρικής διακυβέρνησης της επιλογής τους και συντάσσουν δήλωση εταιρικής διακυβέρνησης, η οποία περιλαμβάνεται ως ειδικό τμήμα στην έκθεση διαχείρισης που συντάσσουν (άρθρο 152 Ν. 4548/2018).

Ο νέος Κώδικας, για πρώτη φορά, αναφέρεται ξεκάθαρα σε θέματα βιωσιμότητας/ESG και στο αντίκτυπο μιας εταιρείας με βάση σημαντικούς παράγοντες ESG. Τα ζητήματα εταιρικής διακυβέρνησης που προβλέπονται μεταξύ άλλων είναι η σύνθεση και ο τρόπος λειτουργίας των διοικητικών, διαχειριστικών και εποπτικών οργάνων και των επιτροπών τους, τα κύρια χαρακτηριστικά των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου και διαχείρισης κινδύνων και η περιγραφή των πολιτικών της εταιρείας σε σχέση με ζητήματα πολυμορφίας.

Στην περίπτωση που μια ανώνυμη εισηγμένη εταιρεία δεν υιοθετήσει κώδικα ή ο κώδικας που θα υιοθετήσει δεν είναι καταρτισμένος από φορέα εγνωσμένου κύρους, τότε η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς δύναται να επιβάλλει κυρώσεις.

Σημειώνεται δε ότι στις 23/9/2022 δημοσιεύτηκε ο Ν.4972/2022 περί Εταιρικής Διακυβέρνησης των Ανωνύμων Εταιρειών του Δημοσίου και των λοιπών θυγατρικών της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας, σκοπός του οποίου είναι ο εκσυγχρονισμός της εταιρικής διακυβέρνησης και του συστήματος κανόνων που διέπουν την λειτουργία των ανωνύμων εταιρειών, των οποίων το μετοχικό κεφάλαιο ανήκει κατά απόλυτη πλειοψηφία στο ελληνικό δημόσιο.

Τάσεις

Η βιώσιμη χρηματοδότηση αφορά τις επιχειρήσεις, τους πιστωτές και τους επενδυτές και δημιουργείται ολοένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως προς την οικονομική σημαντικότητα (economic materiality) κάθε κριτηρίου ESG ξεχωριστά. Τα κριτήρια ESG αποτελούν ένα βιώσιμο και ολοένα πιο δημοφιλή τρόπο ώστε να αξιολογούνται οι εταιρείες, τόσο από τους επενδυτές όσο και από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Στο άμεσο μέλλον οι εταιρείες που θα συμμορφώνονται και θα σημειώνουν υψηλές επιδόσεις σε σχέση με τα κριτήρια αυτά θα απολαμβάνουν προνόμια, τόσο σε χρηματοδοτικό, όσο και σε επενδυτικό επίπεδο.

Στον τομέα της χρηματοδότησης των εταιρειών, τα κριτήρια ESG θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, καθώς οι εταιρείες που θα έχουν συμμορφωθεί προς αυτά θα λαμβάνουν ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης από τα πιστωτικά ιδρύματα ή και κάποιες άλλες θα αποκλείονται από τη χρηματοδότηση εξαιτίας της μη συμμόρφωσης τους. Παράλληλα και τα ίδια τα πιστωτικά ιδρύματα θα αποκτούν υψηλότερες επιδόσεις ESG, όταν επιλέγουν φορείς/επιχειρήσεις προς χρηματοδότηση/επένδυση, που αντίστοιχα  σημειώνουν υψηλές ESG επιδόσεις.

Στον επενδυτικό τομέα, φαίνεται να επικρατεί η τάση για υιοθέτηση των αρχών της βιωσιμότητας και της αειφόρου ανάπτυξης, καθώς οι θεσμικοί επενδυτές επιλέγουν πλέον να επενδύουν σημαντικά κεφαλαία τους σε εταιρείες με τις οποίες μοιράζονται τις ίδιες αξίες σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ήδη στην Ελλάδα, ο δείκτης Athex ESG του Χρηματιστηρίου Αθηνών σηματοδοτεί τις προσπάθειες της Ελληνικής Χρηματιστηριακής Αγοράς να ενισχύσει τις προσπάθειες βελτίωσης στα κριτήρια ESG. Για να ενταχθεί μια εταιρεία στον συγκεκριμένο δείκτη, θα πρέπει να έχει δημοσιεύσει στην Ετήσια Οικονομική της Έκθεση στοιχεία που βασίζονται στους δείκτες ESG, και στη συνέχεια επιλέγεται βάσει της τελικής βαθμολογίας ESG που λαμβάνει [1]. Η ύπαρξη του δείκτη ESG καθιστά τις εταιρείες που έχουν ενταχθεί πιο ελκυστικές, καθώς πλέον οι επενδυτές επιλέγουν πιο «πράσινες» εταιρείες, συμβάλλοντας στη βιώσιμη ανάπτυξη με την επενδυτική τους συμπεριφορά.

Το ESG αφορά όλες τις εταιρείες ανεξάρτητα από το μέγεθος τους, καθώς κατά κανόνα οι δραστηριότητες μιας εταιρείας, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό συνδέονται και με τα τρία κριτήρια του ESG. Οι θετικές επιδόσεις μιας εταιρείας με βάσει τα κριτήρια αυτά συμβάλλει στη βιωσιμότητα του πλανήτη, στην κοινωνική ευημερία αλλά και στην ίδια την κερδοφορία της ίδιας.

Επίλογος

Πέραν από το αδιαμφισβήτητα θετικό αντίκτυπο της υιοθέτησης των κριτηρίων ESG τόσο για το μέλλον του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή, όσο και για την εν γένει βιωσιμότητα, ευημερία, ισότητα και απάλειψη των διακρίσεων, δεν μπορεί να παραγνωριστεί και το βάρος της συμμόρφωσης που θα επωμιστούν οι επιχειρήσεις. Αν αναλογιστούμε τα αυστηρά κανονιστικά κείμενα που η Ε.Ε. ολοένα θεσμοθετεί σε πλείστους τομείς τα τελευταία χρόνια, προκύπτει μία διαφοροποίηση στις υποχρεώσεις των εταιρειών εντός Ε.Ε. σε σύγκριση με τρίτες χώρες.

Περαιτέρω, είναι γεγονός ότι οι παράγοντες ESG αποτελούν πολύ μακρινό σενάριο για εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε τρίτες χώρες, στις οποίες ο θεσμικός εν γένει έλεγχος είναι πολύ περιορισμένος ή και ανύπαρκτος. Η εισαγωγή λοιπόν ολοένα αυστηρότερων κριτηρίων σε επίπεδο Ε.Ε. και επιπλέον των κριτηρίων ESG εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς για φαινόμενα αθέμιτου ανταγωνισμού.

Ωστόσο, πέραν του προβληματισμού για το βάρος συμμόρφωσης των εταιρειών με τα κριτήρια ESG, η θέσπιση αυστηρών κανονιστικών κειμένων και υποχρεώσεων γνωστοποίησης έχει κατά κύριο λόγο θετικό πρόσημο. Αυτό διότι θα μειωθεί κατά πολύ το φαινόμενο του λεγόμενου “greenwashing”, δηλαδή της ψευδοοικολογικής ταυτότητας που παρουσιάζουν ορισμένες επιχειρήσεις, αφού πλέον αυτές θα υπόκεινται σε υποχρέωση γνωστοποίησης αναλυτικών στοιχείων για όλους τους τομείς που περιλαμβάνει το ESG. Τέλος, οι εταιρείες που πράγματι θα συμμορφώνονται, μπορεί αρχικώς να επωμίζονται το οικονομικό βάρος της συμμόρφωσης, θα απολαμβάνουν όμως μακροπρόθεσμα οφέλη, τόσο σε χρηματοοικονομικό όσο και σε επενδυτικό επίπεδο.

[1] https://www.athexgroup.gr/el/esg-reporting-guide, Οδηγός Δημοσιοποίησης Πληροφοριών ESG του Χρηματιστηρίου Αθηνών.